Қоржыны тоқ қаржы секторы

Қаржы секторының ішінде банк саласының шоқтығы биік. Десе де өзге салалардың да нарықтағы орны жыл санап айқындалып, әрі үлкен сұранысқа ие болып келе жатқанын жоққа шығара алмаймыз. 2023 жылғы 1 мамырдағы жағдай бойынша Қазақстан Респуб­ликасының банк секторында 21 екінші деңгейдегі банк бар, оның 12-сі шетелдің қатысуымен, оның ішінде 8-і – еншілес банк. 2023 жылғы 1 мамырдағы жағдай бойынша банк секторының активтері 0,4%-ға немесе 184 млрд теңгеге азайып, 44,8 трлн теңге болды (жыл басынан бері 0,6%-ға немесе 0,3 трлн теңгеге өсу). Бұған өтімді активтердің 3,6%-ға немесе 697 млрд теңгеге кемуі әсер еткен.

Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің хабарлауынша, өтімділігі жоғары актив­тер 13,5 трлн теңге немесе актив­тердің 30,2%-ы, бұл банктерге клиенттер алдындағы өз міндеттемелеріне толық көлемде қызмет көрсетуге мүмкіндік береді. 2023 жылғы сәуірде екінші деңгейдегі банктерден экономикаға берілген кредит 2,5%-ға, 23,7 трлн теңгеге дейін өсті (жыл басынан бері 4,1%-ға өсу). Ұлттық валютадағы кредиттер 2,6%-ға, 22 трлн теңгеге дейін артты, шетел валютасындағы кредиттер 1,35%-ға, 1,7 трлн теңгеге дейін, оның ішінде қайта бағалау есебінен 0,4%-ға артыпты.

«Сәуір айында корпоративтік несиелердің өсімі жеке тұлғаларға берілген несиелердің өсімінен асып түсті. Осылайша, заңды тұл­ға­ларға берілген кредиттер 2023 жылғы сәуірде 3,3%-ға, 8,8 трлн теңгеге дейін артты (жыл басынан бері 1,7%-ға өсу). Жеке кәсіпкерлерді қоса алғанда, бизнес субъектілеріне берілген жиынтық кредит 2023 жылғы сәуірде 3,4%-ға, 9,9 трлн теңгеге дейін өсті (2023 жылдың басынан бері 2,9%-ға өсу). Шағын және орта бизнес (ШОБ) субъектілеріне қарыздар 5,1%-ға, 6,3 трлн теңгеге дейін өсті (2023 жылдың басынан бері 5,2%-ға өсу), ірі бизнеске берілген қарыздар 0,5%-ға, 3,6 трлн теңгеге дейін артты (2023 жылдың басынан бері 0,9%-ға кему)», делінген агенттік дерегінде.

Биыл сәуірде бизнес субъекті­леріне 1,3 трлн теңге сомасына жаңа қарыздар берілген, бұл 2023 жылғы наурызбен (1 143 млрд теңге) салыстырғанда 16,1%-ға артық. Жеке тұлғаларға беріл­ген кредиттер тұтынушылық қа­рыз­дар­дың 2,0%-ға, 8,1 трлн тең­геге дейін және ипотекалық қарыз­дардың 1,3%-ға, 4,9 трлн теңгеге дейін өсуі есебінен 2023 жылғы сәуірде 14,9 трлн теңге болып, 2,1%-ға артыпты (2023 жылдың басынан бері 5,5%-ға өсу).

Несие портфелінің сапасы тұрақ­ты екенін де айта кетейік. Бере­шек мерзімінің өтуі 90 күннен асқан қарыздар деңгейі (NPL 90+) несие портфелінің 3,5%-ы немесе 889 млрд теңге (2023 жылғы 1 қаң­­тарда – 3,4% немесе 815 млрд тең­­ге). ШОБ есепке алған­да заңды тұл­ғалар портфе­лінде NPL90+ деңгейі – 3,1% неме­се 341 млрд теңге, жеке тұлғалар порт­фелінде – 4,0% немесе 549 млрд теңге.

«Сәуірде банктердің меншік капиталы 3,6%-ға, 5,9 трлн тең­геге дейін өсті (2023 жылдың басы­нан бері 12,7%-ға өсті). Негізгі капи­талдың жеткіліктілік коэф­фи­циенті (к1) 19,8%, меншік­ті капи­талдың жеткіліктілік коэф­фи­циенті (к2) 22,7%, бұл заңнамада белгіленген норма­тив­­­терден едәуір асып түседі жә­не банк секторындағы әлеуетті тәуе­­кел­дерді өтеуді қамтамасыз етеді. Ұлттық валютадағы депозит­тер 2023 жылғы сәуірде 0,7%-ға, 21,4 трлн теңгеге дейін, шетел валютасындағы депозиттер 2,9%-ға, 8,9 трлн теңгеге дейін азайды. Нәтижесінде долларлану деңгейі төмендеді және 2023 жылғы 1 мамырда 29,3% болды (2023 жылдың басында – 31,6%), бұл 2007 жылдан бергі ең төмен мән», деп түсіндіреді агенттік.

Микроқаржылық қызметті жүзеге асыратын ұйымдардың (МҚҚЖҰ) активтері 2023 жылғы I тоқсанда 7,1%-ға немесе 149 млрд теңгеге (2022 жылғы өсу – 34,4%) өсіп, 2023 жылғы 1 сәуір­де 2,3 трлн теңге болды. Ак­­тив­­­тердің артуы микроқаржы ұйым­­­дары кре­­дит­тік портфельдің өсуіне бай­ла­нысты. МҚҚЖҰ құрылы­мын­да активтердің ең көп бөлігі микро­қаржы ұйымдарына – 1 194 млрд теңге немесе 52,8%, кредиттік се­рік­­тестіктер – 792 млрд теңге не­­месе 35,0%, ломбардтар – 274 млрд теңге немесе 12,1% тиесілі.

«МҚҚЖҰ-ның несие портфелі I тоқсанда 4,2%-ға 2,2 трлн теңгеге дейін өсті (2022 жылғы өсу – 50,9%). Заңды тұлғаларға берілген қа­рыздар 2023 жылғы I тоқсанда 1,2%-ға, 741 млрд теңгеге дейін артты (2022 жылғы өсу – 112,8%). Жеке тұлғаларға берілген қарыз­дардың көлемі I тоқсанда 4,6%-ға артып, 2023 жылғы 1 сәуір­де 1,2 трлн теңге болды (2022 жылғы өсу – 30,8%). Жеке кәсіпкерлерге берілген қарыздар 12,1%-ға, 256 млрд теңгеге дейін өсті (2022 жылғы өсу – 30,4%)», делінеді агенттік ұсынған шолуда.

Нарықтың бұл сегментінде де портфель сапасының жақсаруы айқын байқалады. 90 күннен астам мерзімі өткен (NPL90+) қарыз­дардың деңгейі 2023 жылғы 1 сәуірде 3,2% болды (01.01.2023ж. – 3,6%). Жеке тұлғалардың портфе­­лінде бұл көрсеткіш – 4,6% (01.01.2023ж. – 6,2%). МҚҚЖҰ-ның мін­деттемелері 8,4%-ға, 1,6 трлн тең­геге дейін өсті (2022 жыл­ғы өсу – 47,3%). Қорландыру құры­лы­мындағы негізгі үлес алын­ған қарыздарға тиесілі болады, олар­дың үлесі жиынтық міндетте­мелер­дің 82,8%-ы немесе 1,3 трлн теңге.

Ерекше бедел мен сұранысқа ие болып келе жатқан сектор – бағалы қағаздар нарығы. Агенттік ұсынған ақпарға сүйенсек, қор нарығын капиталдандыру сәуір айын­да 1,4 трлн теңгеге немесе 3,9%-ға артып, 36,2 трлн теңге болды (2023 жылдың басынан бастап – 1,7%-ға өсу). Акциялар нарығын капиталдандыру 5,7%-ға немесе 1,2 трлн теңгеге, 22,8 трлн теңгеге дейін өсті (2023 жылдың басынан бастап – 7,7%-ға өсу). 2023 жылғы сәуірде KASE индексі 3 559,9 тармаққа дейін 6,2%-ға өсіпті.

2023 жылғы 1 мамырдағы жағдай бойынша «Қазақстан қор биржасы» АҚ (KASE) сауда тізім­дерінде 88 эмитенттің 102 акциясы болды. Биылғы сәуірде акциялармен сауда-саттық көлемі бір айда 166,3%-ға немесе 26,3 млрд теңгеге артып, 42,1 млрд теңге болды. Корпоративтік облигация­лар нарығы 2023 жылғы сәуірде 0,9%-ға немесе 122,5 млрд теңгеге, 13,4 трлн теңгеге дейін артыпты (2023 жылдың басынан бастап – 7,2%-ға кему).

«KASE сауда-саттық тізімде­рінде 89 эмитенттің корпоративтік облигацияла­рының 363 шығары­лымы болды. «KASE Global» сек­торында 44 акция атауы мен шетелдік эмитенттердің 12 ETF болды. 2023 жылғы сәуірде «KASE Global» секторындағы сауда-­саттық көлемі өткен аймен салыс­тырғанда 30,0%-ға немесе 0,5 млрд теңгеге азайып, 1,2 млрд теңге болды. KASE-де саудаланатын мемлекеттік борыш 2023 жылғы сәуірде 2%-ға немесе 0,4 трлн теңгеге 23,2 трлн теңгеге дейін өсті», дейді агенттік.

2023 жылғы 1 мамырдағы жағ­­дай бойынша ұжымдық ин­­вес­­тициялар нарығында 45 инвес­­ти­ция­лық пай қоры жұмыс істе­ді, оның ішінде 24 аралық, 20 жабық және 1 ашық пай қоры. Ұжымдық инвестициялар нары­ғында басқа­рудағы активтер не­гізінен Қазақстан эмитенттерінің мемле­кеттік емес бағалы қағаздар портфе­лінің кемуі есебінен ағым­дағы жылдың сәуірінде 2,3 млрд теңгеге немесе 0,8%-ға азайып, 2023 жылғы 1 мамырдағы жағдай бойынша 284,7 млрд теңге.

Бағалы қағаздар нарығының институ­ционалдық құрылымында 39 брокер мен дилер (16 банк және 23 банктік емес ұйым), 10 кастодиан банк, 20 инвестициялық портфельді басқарушы, 3 транс­фер-агент, сондай-ақ 2 инфра­құрылымдық ұйым: KASE және бірыңғай тіркеуші және сауда репозиторийі функцияларын орындайтын Бағалы қағаздардың орталық депозитарийі жұмыс іс­тей­ді. Бұдан басқа, КASE негізінде орталық контрагент жұмыс істейді.

«Сәуірде инвесторлар саны­ның өсуі жалғасты. Депоненттер клиенттерінің қосалқы шоттары­ның саны 682 778 қосалқы шотқа дейін 3 266-ға немесе 0,5%-ға өсті (2023 жылдың басынан бері 24,1%-ға немесе 132,6 мың қосалқы шотқа өсу).

Бағалы қағаздар нарығына кә­сіби қатысушылардың активтері осы жылғы сәуірде 11,4%-ға артып 668,9 млрд теңге болды», деп мәлімдейді агенттік.

Ал отандық сақтандыру секторында 26 сақтандыру ұйымы жұмыс істейді. Оның 10-ы – өмірді сақтандырумен айналысатын компаниялар. Сәуірдің қорытындысы бойынша сақтандыру (қайта сақ­тан­дыру) ұйымдарының актив­тері негізінен сақтандыру қызме­ті бойын­ша кірістердің өсуі нәтиже­сінде 3%-ға, 2,3 трлн теңгеге дейін артты (2023 жылдың басынан бері 9,7%-ға өсу). Активтер құры­лымында ең көп үлес бағалы қағаз­дарға – 70,2% (1,6 трлн теңге), екін­ші деңгейдегі банктердегі ақша­­лай қаражат пен салымдарға – 6,9% (156 млрд теңге), сақтандыру дебиторлық берешекке 5,1% (115 млрд теңге) тиесілі.

2023 жылғы сәуірде сақтан­дыру нарығы бойынша таза пайда 21,3 млрд теңге болды (2023 жылдың басынан бері – 67,1 млрд теңге). Жеке және заңды тұлғалар бойынша жасалған сақтандыру шарттарының саны 1 342 мың болды, бұл 2023 жылғы наурызбен салыстырғанда 8,2%-ға көп. Жыл басынан бері жеке және заңды тұлғалар бойынша жасалған сақтандыру шарттарының саны 4 615 мың, бұл 2022 жылдың ұқсас кезеңі­мен салыстырғанда 30,6%-ға артық екен.

Негізгі өсім жазатайым оқиға­лардан сақтандыру (105,4%-ға немесе 467 мың шарт) және көлік құралы иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақ­тандыру (22,6%-ға немесе 383 мың шарт) бойынша шарттарға тиесілі.

Сақтандыру (қайта сақтан­дыру) шарттары бойынша қабыл­данған сақтандыру сыйлық­ақы­лары – 84,2 млрд теңге. Сақтан­дыру сыйлықақылары 2023 жылғы 4 айда барлығы 322,5 млрд теңге, бұл 2022 жылғы ұқсас кезеңмен салыстырғанда 18,0%-ға көп.

«Міндетті сақтандыру бойын­ша жылдың басынан бері 59,3 млрд теңге сомаға сақтандыру сыйлықақылары жиналды, бұл өткен жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 31,5%-ға көп. Арту, негізінен, қызметкерді жа­за­тайым оқиғалардан мiндеттi сақтандыру туралы заң шеңберінде жүзеге асырылатын ерікті жеке аннуитеттік сақтандыра отырып, сақтандырудың аталған сыныбын біріктіруді ескере отырып, қызметкерді жазатайым оқи­ғалардан міндетті сақтандыру бойын­ша болды (54,9%-ға немесе 8,2 млрд теңгеге өсу). Ерікті жеке сақтандыру бойынша сақтан­дыру сыйлықақыларының көлемі 2023 жылғы 4 айда 92,9 млрд теңге, бұл өткен жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 0,5%-ға аз. Азаю қызметкерді жазатайым оқиғалардан міндетті сақтан­ды­ру­ды, қызметкерді жазатайым оқи­ғалардан міндетті сақтандыру туралы заң шеңбе­рінде жүзеге асы-
рылатын жеке аннуи­теттік сақтан­дырумен бірі­гуіне байланысты», делінеді агенттік ақпа­ратында.

Абай АЙМАҒАМБЕТ