Төл табиғатымыздың тазалығы маңызды

Президент айрықша назар аударып отырған экологиялық жағдайы қиын­даған тараптың бірі – Көкшенің күміс көлдері. Әсіресе Шортанды мен Ай­накөл. Мамандардың есептеуіне қарағанда, былтырғыдай құрғақ­шылық жылдары көл суының көп мөлшері буға айналып, ұшып кетеді екен. Оның үстіне «жығылғанға жұдырық» дегендей, Сарқырама мен Сарыбұлақ өзендері тоқырап, жылап ағатын болғалы Бурабай көлдерін үсте­мелей толықтыратын су аз. Қар мен жаңбыр суы көлге жете алмай, сай-салаға сіңіп кетеді. Себеп, табиғи су жолдары ретсіз салынған ғимараттармен жабылып қалған. 1960 жылдардағы жағдаймен салыстырғанда Шортанды көлінің деңгейі 6-7 метр төмен түскен. Алғашқы жағалаудан 700-800 метр­ге дейін қашықтаған.

Деректерге назар салсақ, өткен ғасырдың басында Бурабайдың ай жүзіне кіреуке түспей, мөлт-мөлт етіп бұла күйінде тұрғанда осы өлкеге ат басын бұрған белгілі сая­хатшы В.Се­меновтің еңбегінде Шортанды көлінің ұзындығы – 7 верст, ені – 5 верст, тереңдігі 2 аршын болғандығы көрсетілген. Сая­хатшы көлдегі балықтың көптігіне таңғалған. Осы бір көріністі бүгінгі жаймен салғастыра безбендесеңіз, өкініш өзегіңізді өртер еді. Жыл өткен сайын Бурабай көлдерін толықтыратын су көздері азайып, көл түбіне шөккен шіріген қамыс пен қоғаның салдарынан табанындағы бұлақ көздері бітеліп, аянышты күйге түскен. Оқырманға түсінікті болуы үшін 1 верстың – 1,0668 шақырым екенін айта кетсек артықтығы болмас. Көл суы кемімес үшін ағын су жиналатын ауқым да атшаптырым болуы керек сыңайлы. Осы арада ескере кететін бір жайт Бурабай көлдері негізінен қар және жаңбыр суымен қоректенеді. Ал ол сулардың көлге құюына экология мәселесін ескермей салынған асфальт жолдар бөгет болып тұр.

Әулиекөлдің жайы да осы. Бұл көлдің су құрамына байланыс­ты өсімдіктер көп өскен. Кейін шіріп, табанына шөге бастады. Иманай ағындысы тартылды, көлге құйылуы тоқтады. Міне, осыдан кейін көл суы жағалаудан қаша бастады. Ендігі амал – бір кезде толықсып жатқан көлдер мен булықсып аққан бұлақтарды табиғи қалпына келтіру үшін кешенді зерттеу жұмыстарын жүр­гізген ләзім. Ең алдымен, бар­лық кедергі мен көлеңкелі жайларды анықтап, көлге қиянат жасап тұрған кейбір ғимараттардан арылу керек шығар.

– Асылында адамдар өзінің туған үйі іспетті төл табиғатты аялап, құр­мет­теуге тиісті, – дейді Ақмола облы­сының құрметті азаматы Болат Жан­әділов – Соңғы жылдары көркем табиғат­тың кескіні жүдеп бара жатқанын көріп жүрміз. Елдің азаматы ретінде жаны­мыздың ашитыны да рас. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев өте дұрыс айтып отыр. Табыс табамын деп табиғатқа тақсі­рет тарттыруға болмайды. Бұл бай­лықтың ішінде келер ұрпақтың да сыбағасы бар.

Иә, Бурабай баурайына бір маусымда миллиондаған турист келеді. Адам аяғы көп болған соң табиғаттың ай жү­зіне кіреуке түсетіні де ақиқат. Шын­туайтында, Бурабайдың жүктемесін азайту үшін туризмге қолайлы өзге өңірлердің де мүмкіндігін пайдалану керек шығар. Мәселен, ажарлы, сұлу Сандықтау өңірі. Бурабай мен Зерендідей емес, бұл жерде адам аяғы сирек. Тұмса табиғаттың тұнығы бағзы замандағы уыз қалпында деп айтуға болады. Көзін тапқанға туризмді дамытудың мүмкіндігі де мол. Қолдың саласындай ақ қайыңдар мен мәңгі жасыл қарағайлар көмкерген, ақ бұлағы шөліркеген, кенезесі кепкен көркем даланың таңдайын жібітіп, күні-түні ағып жатқан Сандықтау ауданының көлемі 6,4 мың шаршы ша­қырым, автомобиль жолдарының ұзындығы 777 шақырымға тең. Оның 68 шақырымы – республикалық маңыздағы, 135 шақырымы – облыстық маңыздағы жолдар. Тау етегіне, табиғат қойнауына баратын таспадай тегіс жол тартылса, жол бойында қоғамдық тамақтандыру орындары ұйымдастырылса, кірпияз туристің көңілінен шығатын демалыс орындары салынса, дәл осы жерде табысты туризмді тәп-тәуір ұйымдастыруға болар еді. Табиғаты сылаң қаққан Сандықтау төсіндегі Жабай, Сар­қырама, Жыланды, Ащылы, Аты­жоқ, Қоңыр өзендерінің шалғыны белден келетін жағалауы қандай. Новоникольск, Жақ­сы-Жалғызтау, Құмдыкөл тәрізді тұщы суы мөлт-мөлт етіп жатқан, ақ балығы тайдай тулаған айдындары да бар. Балықшылардың айтуына қара­ғанда, балықтың жиырмадан астам түрі өрістейді. Жыл сайын көктемгі су тасқыны кезінде жергілікті жұртты әбігерге салатын Жабай өзеніне тайдай толқындары қос жағалауды кезек түсіріп, Сарқырама мен Ащылы өзендері қосылады. Үш өзеннің түйіскен жері қалы кілемдей құлпырған, мың түске боялып, көз арбайтын көркем бір сурет.

Сандықтаудың орман көлемі – шамамен алғанда 70,8 мың гектар алқап. Негізінен ауданның солтүстік жағында орналасқан. Келімді-кетімді кісінің аздығынан жаз айларында жеміс-жидегі көз арбап, киіздей тұстасып жатады. Құстың да жүзден астам түрі бар. Ит тұмсығы өтпейтін қалың орманның ішінде марал, қасқыр, түлкі, тиын, қоян, суыр, борсық, қарсақ жортып жүр. Кейбір дерекке қарағанда, осы орманның ішінде аю да мекен еткен деседі. Ең соңғысын 1897 жылы Рябухин деген аңшы атып алыпты.

Ауданда 4 қонақүй, 8 қонақжай бар. Он беске жуық қоғамдық та­мақтандыру орыны жұмыс істейді. Балқашин селосында жеке кәсіп­керлер дәмханалар салып жатыр.

Ал көне тарих қазынасы тұнып тұр. Бір ғана мысал келтіре кетелік, Кенесары ханның соңынан еріп бар ғұмырын ат жалында өткізген есіл ер Шамай батырдың кіндік қаны осы топырақта тамған. Жер бесігі де Маралды орманының бір мүйісінде. Батырдың бейітіне барып құран оқимын деушілердің қарасы көп. Былтыр Шамай ба­тырдың бейітіне жеткізер жол ішінара жөнделді. Тағы бір та­ғылымды тұлға – Кенжебай батыр. Есіл ердің ерлігі атақты Мәш­һүр Жүсіптің «Мес» жина­ғында баяндалады. Бейіті Меньшиковка селосынан алты шақырым жерде. Міне, осындай мүмкіндікті пайдаланып, Бурабай баурайындағы жүктемені сәл азайтсақ, төл табиғатымыздың тұмса қалпын сақтап қалар ма едік?

Ақмола облысы