Қазақстан-Қытай: Жаңа 30 жылдықтың жоспары

Осыдан он жыл бұрын ҚХР төрағасы Қазақстанда «Бір белдеу, бір жол» жобасын жүзеге асыру туралы бастама көтерген еді. Қолдауға ие болған жоба аясында бірқатар құрылыс жүргізілді. Екі ел арасындағы өзара ынтымақтастықтың бұл бір тармағы ғана. Қазақ-қытай байланысының алдағы перспективалары қандай? ҚХР-ның Қазақстандағы Төтенше және өкілетті елшісі Чжан Сяо ескі жылды қорытындылап, биылғы жоспармен бөлісті.

Сенімге негізделген қатынас

БАҚ өкілдерінің сауалдарына жауап берген ҚХР-ның Қазақстандағы Төтенше және өкілетті елшісі Чжан Сяо өткен жылы екі ел арасындағы дипломатиялық байланыстың орнағанына 30 жыл болғанын атап өтіп, бұл кезеңнің жемісті болғанын айтты.

– 2022 жыл Қытай-Қазақстан қарым-қатынастары тарихындағы берекелі жыл­дарды артта қалдырған, өткенді жалғас­тыру және болашаққа жол ашу үшін тарихи маңызы бар ерекше жыл болды.

Біріншіден, мемлекет басшыларының стратегиялық бастамаларына орай біз екі ел қарым-қатынасының жаңа 30 жылдығына қадам бастық. 2022 жылдың қыркүйегінде Си Цзиньпин Қытай-Қазақстан қарым-қатынасының жоғары деңгейі мен ерекшелігін көрсете отырып, пандемия басталғаннан кейінгі  шетелге алғашқы сапарын Қазақстаннан бастады. Сапар барысында екі мемлекет басшысы стратегиялық және ұзақ мерзімді көзқарас тұрғысынан жаңа дәуірдегі Қытай-Қазақстан қарым-қатынастарын дамыту жоспарын белгілеп, 30 жылдыққа орай бірлескен мәлімдемеге қол қойып, жариялады. «Қытай мен Қазақстан арасында дипломатиялық қарым-қатынас орнату» туралы екі елдің тиісті ведомстволары екіжақты ынтымақтастық туралы бірқатар құжатқа қол қойып, тараптар ежелден келе жатқан достықпен сипатталатын ортақ мақсатты жүзеге асыруға күш жұмсайтынын мәлімдеді.

Екіншіден, Қытай мен Қазақстан дипломатиялық қарым-қатынастың орнағанына 30 жыл толуын бірге атап өтіп, Қытай мен Қазақстан арасындағы дәстүрлі достықтың жаңа бетін ашты. Екі ел қарым-қатынасының жаңа әрі берекелі болашағына зор сеніммен қадам басты. Жыл басында Төраға Си Цзиньпин мен Президент Қ.Тоқаев екі ел арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастың орнағанына 30 жыл толуына байла­нысты құттықтау хаттарымен алмас­ты. Сонымен қатар жыл бойы Премьер-министр Ли Кэцян мен Премьер-министр Әлихан Смайылов арнайы екі жақты кездесу өткізді, Қазақстанға АӨСШК VI Саммитіне қатысу үшін Төрағаның орынбасары Ван Цишань, Мемлекеттік кеңесші және қорғаныс министрі Вэй Фэнхэ, Мемлекеттік кеңесші және Сыртқы істер министрі Ван И келді. Олар негізі Қазақстанға тұрақты түрде келеді, мұндай екі ел арасындағы жоғары деңгейдегі тығыз қарым-қатынас Қытай мен Қазақстан арасындағы мәңгілік жан-жақты стратегиялық серіктестіктің жоғары деңгейін көрсетеді. Бұған қоса тараптар Қытай мен Қазақстан арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастың ор­нағанына 30 жыл толуына орай бірлескен естелік антология шығарды, деректі фильмдер көрсетілді, бірқатар іс-шара өткізілді.

Үшіншіден, тараптар қай салада да бір-бірін берік қолдап, тату көршілік пен достық қарым-қатынастың үлгісін көрсетіп келеді. 2022 жылы халықаралық жағдай тұрақсыз болған кезде де Қытай мен Қазақстан саяси өзара сенімді нығайтып, негізгі мүдделерін қорғауда бір-бірін қолдайды, деді өткен жылдың жетістіктерін сөз еткен елші.

Сонымен қатар Чжан Сяо өткен жылдың ақпан айында Президент Қ.Тоқаев Бейжіңдегі қысқы Олимпия ойындарының ашылу салтанатына қаты­сып, олимпиадалық қозғалысты саяси­лан­дыруға үзілді-кесілді қарсылық біл­діргенін атап өтті. Қазан айында Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев Си Цзинь­пинді ҚКП Орталық Комитетінің Бас хатшысы қызметіне қайта сайлануымен шын жүректен құттықтаса, қараша айында ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин Қ.Тоқаевты Қазақстан Президенті болып қайта сайлануымен құттықтап жеделхат жолдады.

Статистикаға сүйенсек, өткен жылдың қаңтар-қараша  айлары аралығында Қазақстан мен Қытай арасындағы та­уар айналымының көлемі 28,2 миллиард АҚШ долларынан асып, өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 23,1 пайыз­ға артып, рекордтық көрсеткішке жетті.

– Қытай Қазақстанның екінші ірі сауда серіктесі болып қала бермек. Қазақстандағы Қытай қаржыландыратын кәсіпорындар көптеген қиындықты жеңіп, Атырау мемлекеттік мұнай-химия кешені, «Қызылорда мемлекеттік шыны зауыты», 60 МВт-тық «Алматы Шелек» мемлекеттік жел электр стансасы және Шығыс Қазақстан ядролық отын құрастыру зауыты жобаларын алға жылжытып, дамыту үстінде. Соны­мен қатар Қытай-Қазақстан ынтымақ­тастығының дамуына жаңа серпін берген Қазақстандағы  Jianghuai Automobile және Yutong Bus құрастыру жобасы сияқты ынтымақтастықтың бірқатар маңызды жобалары бойынша ілгерілеушілік байқалады, – деді Чжан Сяо.

Болашаққа жаңа қадам

Осылайша, екі ел арадағы 30 жылдық байланысын артта қалдырып, енді жаңа 30 жылдыққа қадам басты.

– 2023 жылды Қытай-Қазақстан қарым-қатынасының жаңа «алтын 30 жылдығының» ашылуы деп санаймыз. Жаңа жылда тараптар екі мемлекет басшысының қол жеткізген маңызды келісімдерін жүзеге асыруға, даму стра­тегияларының түйісуін нығайтуға, барлық деңгейдегі өзара келіссөздерді жан­дандыруға, әртүрлі салалардағы ын­ты­мақтастықты тереңдетуге, Қытай мен Қазақстан арасындағы жан-жақты стра­тегиялық серіктестікті бірлесіп ілгерілетуге баса назар аударады.

Біріншіден, тығыз қарым-қатынасты жоғары деңгейде сақтау маңызға ие. Екі ел екіжақты қарым-қатынастарды талқылау үшін көп векторлы мүмкіндікті пайдалануды жалғастырады, ортақ халықаралық және аймақтық мүдделерге қатысты мәселелер бойынша прагматикалық ынтымақтастық пен коммуникацияларды жүзеге асырады, екі тарап арасындағы саяси өзара сенімді тұрақты түрде ны­ғай­тады және түрлі салалардағы ынты­мақ­тастықты одан әрі дамытуға көмектеседі.

Екіншіден, бір-бірінің негізгі мүдделерін берік қолдау. Екі ел бір-бірінің негізгі мүдделеріне қатысты мәселелерде бір-бірін нық қолдап, өздерінің ұлттық жағдайына сай даму жолында бір-бірін табанды түрде қуаттайтын болады. Екінші тарапқа оның тәуелсіздігі, егемендігі мен аумақтық тұтастығын қорғауда табанды түрде қолдау көрсетеді, сыртқы араласуға және қырғи-қабақ қақтығыстарға саналы түрде қарсы тұрып, екінші тараптың халықаралық аренадағы рөлін арттыруға табанды түрде қолдау көрсетеді.

Үшіншіден, екі жақ премьер-министр­лерінің, үкіметаралық ынтымақ­тастық комитеттерінің тұрақты кездесулері сияқты ынтымақтастық тетіктерін тиім­ді пайдалануды, саяси байланыс пен тәжірибе алмасуды күшейтуді, негізгі сала­лардағы ынтымақтастық жобаларын тұрақты түрде ілгерілетуді және тиісті салалардағы ынтымақтастықты дамытуды жалғастырады.

Төртіншіден, екі халыққа көбірек пайда әкелу барысында ынтымақтастықты дамыту. Екі жақ «Бір белдеу, бір жол» жобасын жоғары сапалы деңгейде бірлесіп құруды жалғастырады, экономика және сауда, өндірістік қуат, өзара байланыс, ауыл шаруашылығы және гуманитарлық ғылымдар салаларын­дағы ынтымақтастықты одан әрі тереңдете­ді, қаржы, трансшекаралық электрон­дық коммерция, жасыл энергия, жасыл инфрақұрылым, жасанды интеллект, цифрлық технологияларды тұрақты түрде кеңейтеді. Екі тарап та екі мемлекеттің халқына көбірек пайда әкелу үшін, адамдардың көбірек нақты игіліктер мен артықшылықтарға қол жеткізуі үшін ынтымақтастық нәтижелерін ілгерілетуді жалғастырады.

Бесіншіден, халықаралық істердегі үйлестіру мен ынтымақтастықты күшейту. Екі ел БҰҰ, ШЫҰ, АӨСШК, Қытай-Орталық Азия сияқты көпжақты тетіктер арқылы тығыз ынтымақтастықты жалғастырады және Қазақстан Президенті ұсынған Жаһандық даму бастамасы мен жаһандық қауіпсіздік бастамасын толық жүзеге асыруда белсенді түрде ынтымақтасады, – деді Чжан Сяо.

«Бір белдеу, бір жол» жобасы жалғасады

Биыл елдегі «Бір белдеу, бір жол» бастамасына он жыл толады. Чжан Сяоның айтуынша екі ел осы жылы жоба құрылысының нәтижелерін толықтай қорытындылайды.

– ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин 2013 жылы Қазақстанда «Бір белдеу, бір жол» құрылысын салуға бастамашы болғаннан бері, былайша айтқанда, бүкіл әлемде ауқымды жұмыс белең алды. Осы уақытқа дейін Қытай 150 елмен және 32 халықаралық ұйыммен «Бір белдеу, бір жолды» бірлесіп салу бойынша 200-ден астам ынтымақтастық құжатына қол қойды. Бұл ауқымды жоба халықаралық ынтымақтастық алаңына айналды.

Қазақстан «Бір белдеу, бір жол» жобасы басталған жер және алғашқы қанатқақты алаң, сондықтан да ерекше және маңызды орын алады. Қытай мен Қазақстан 9 жылдан астам уақыт бойы кең ауқымды консультация, бірлескен жарна және ортақ пайда қағидатын ұстанды.

Ең алдымен, «Бір белдеу, бір жол» бірлескен құрылысы бойынша екіжақты ынтымақтастық туралы құжаттарға қол қойылды, олар әртүрлі салалардағы ынтымақтастықты тереңдету мен нығай­туға ықпал етті және нақты нәтижелерге қол жеткізуге көмектесті.

Біріншіден, саяси коммуникация үз­діксіз алға жылжып келеді. Қытай мен Қазақстанның саяси өзара сенімі жоғары, «Бір белдеу, бір жол» бірлес­кен құрылысын уақтылы жоспарлап, үйлестіреді, көлік, өнеркәсіп, ауыл шаруа­шылығы, энергетика, дамып келе жат­қан өнеркәсіптер мен басқа да салалар­дағы терең ынтымақтастыққа, эконо­ми­калық интеграцияға, ортақ дамуға ықпал етеді. Екі ел де өндіріс пен жет­кізу тізбегінің тұрақтылығы мен үздік­сіз­дігін сақтап, екі ел арасындағы тауарлар мен қызметтердің шекаралық саудасын бірлесе дамытуға күш салады.

Екіншіден, инфрақұрылымдық нысандарды байланыстыруда тамаша нәтижелерге қол жеткізілді. Екі ел автомобиль, теміржол, авиация және мұнай-газ құбырларын қамтитын кешенді және үш өлшемді өзара байланыс желісін сәтті құрды. Екі ел арасында 7 жұп көпжылдық порт, мұнай мен газды тасымалдауға арналған 5 трансшекаралық құбыр, 2 трансшекаралық теміржол желісі және 1 шекаралық ынтымақтастықтың халықаралық орталығы бар. Ең бастысы, Ляньюньгандағы қытай-қазақстандық логистикалық ынтымақтастық базасы Қазақстанның Тынық мұхитына тікелей шығуына көмектеседі. Өткен жылдың желтоқсан айындағы көрсеткіш бойынша Алашанькоу және Қорғас теміржол порттары арқылы Қытай-Еуропа (Орталық Азия) бағытында 12 мыңнан астам пойыз жүріп өтті, бұл жаңашыл тарихи рекорд.

Үшіншіден, сауда мен инвестиция көлемі артып жатыр. Қытай мен Қазақстан арасындағы тауар айналымының көлемі дипломатиялық қарым-қатынас орнату кезеңімен салыстырғанда 80 есеге жуық өсті және 2022 жылы 30 миллиард АҚШ долларынан асты. Қазақстан Қытайдың Шанхай халықаралық импорттық тауарлар көрмесіне бес жыл қатарынан қатысып, Қытайға экспортталатын өнімі үлкен сұранысқа ие.

Төртіншіден, қаржы айналымы нығайды. Қытай мен Қазақстан қаржы­лық ынтымақтастықты нығайтып, екі жақтың ұлттық валютадағы есеп айырысуы кеңейіп, сауданы дамыту мен инфра­құрылымды қаржыландыруға қол­дау көрсетуді жалғастырып жатыр. Өткен жылдың қыркүйегінде Қытай мен Қазақстанның орталық банк­тері Қазақстанда юаньдық клиринг меха­низмін құру туралы өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды, бұл екі тарап­­тың кәсіпорындары мен қаржы инс­ти­­тут­тары үшін трансшекаралық транзак­циялар және жаңа Қазақстандағы және Орталық Азиядағы юаньды трансше­каралық пайдалану деңгейін көрсетеді.

Тұрақтылықты, халықтың әл-ауқатын сақтау және қамтамасыз ету үшін біз Қытай мен Қазақстан бірлесіп салған «Бір белдеу, бір жолды» жасыл, инновациялық және саламатты өмір салтының даңғыл жолына айналдыруға назар аударамыз және жобаның одан әрі сапалы дамуын жалғастырамыз, деді елші ауқымды жоба турасында.

Білім, ғылым, мәдени байланыс

Қазақстан мен Қытай арасында 19 бауырлас қала мен провинция құрылды. Қазақстанда 5 Конфуций институты ашылып, жыл сайын 3 мыңнан астам адам қытай тілін оқып жатыр. 2021 жылдың соңына қарай екі елден барлығы 15 100 студент білім алған.

– 2019 жылы әлемдік індеттің кенеттен өршуі екі ел арасындағы кадр алмасу­да кедергілер тудырғанымен, тұлға­ара­лық және мәдени алмасуға деген ынта-жігерді азайта алмады. Екі елдің халықтары бір-біріне көмектесіп, бір-бірінің көңілін көтеру үшін бейнероликтер түсіріп, індеттің алдын алу материалдарымен бөлісті, дәрі-дәрмек және вакциналар жеткізілді, бұл екі ел арасындағы терең достықты толық көрсетеді. Сондай-ақ бұл қиын кезеңде «Қытайдың жазғы лагері» және «Қытай ән байқауы» сияқты бірқатар іс-шаралар офлайн режімінен онлайн режіміне ауысып, екі ел арасындағы мәдени алмасудың «трендтік брендіне» айналды. «Қытай фильмдерінің апталығы» екі халық арасындағы өзара түсіністік пен дәстүрлі достықты нығайтуға септігін тигізді.  Індет кезінде Қытай мен Қазақстан халықтары қиындықтарды бірге жеңіп, халықтар алмасуын тереңдетіп, Қытай-Қазақстан гуманитарлық қоғамдастығын бірлесіп құрды.

Екі ел тікелей әуе қатынасын қалпы­на келтірді, Қазақстан Қытай азамат­тары үшін 14 күндік визасыз режім енгізді. Келесі кезеңде Қытай мен Қазақстан саяси байланысты нығайтуға, індеттен кейін кадр алмасуды қалпына кел­тіруге, негізгі салалар­дағы ынтымақтастық­ты тереңдетуге, Қазақстанда Лу Бань шеберханасының тезірек ашылуына күш салады, деді елші.